Picturebooki w biblioterapii – obrazy, które pomagają oswajać emocje

Obraz ma moc — zwłaszcza wtedy, gdy słowa są zbyt trudne do wypowiedzenia. Picturebooki, czyli książki obrazkowe i ilustrowane, mogą stać się potężnym narzędziem w biblioterapii. Pomagają dzieciom i dorosłym zrozumieć i nazwać emocje, budują więzi oraz pozwalają bezpiecznie przepracować trudne tematy.

Czym jest biblioterapia i jak picturebooki się w nią wpisują?

Biblioterapia to metoda wsparcia psychicznego i emocjonalnego przez kontakt z literaturą. Tradycyjnie oparta była głównie na tekstowych formach książek, jednak zyskujące na popularności picturebooki wnoszą do niej zupełnie nową jakość.

Picturebooki łączą słowo z ilustracją w nierozerwalny sposób — to nie tylko książki dla dzieci, ale także niezwykle sugestywne nośniki przekazu emocjonalnego, działające na wyobraźnię i wrażliwość odbiorcy. W kontekście biblioterapii pozwalają:

• otworzyć rozmowę o emocjach, nawet tych trudnych i bolesnych;
• dostarczyć języka do opisu przeżyć — zwłaszcza dla osób, które nie mają jeszcze zasobu słów lub narzędzi emocjonalnych;
• modelować strategie radzenia sobie — dzięki obecnym w fabułach postaciom i scenariuszom.

Szczególnie u dzieci, które dopiero uczą się rozpoznawać emocje, picturebooki mogą stać się pierwszym bezpiecznym lustrem trudnych doświadczeń.

Dlaczego obraz mówi więcej niż słowa?

Nie bez przyczyny mówi się, że jeden obraz wart jest tysiąca słów. Ilustracje mają moc:

• oddawania niuansów emocji, których trudno opisać wprost;
• budowania nastroju i atmosfery całej opowieści;
• wywoływania empatii – patrząc na mimikę bohaterów, postawę ciała, kolorystykę sceny, młody czytelnik intuicyjnie odbiera stan emocjonalny postaci.

Dla dzieci, które jeszcze uczą się nazywać emocje, a także dla osób z trudnościami językowymi lub komunikacyjnymi (np. dzieci ze spektrum autyzmu czy osoby po traumatycznych doświadczeniach), obrazy stają się fascynującym kluczem do samopoznania.

Picturebook jako lustro i okno

W biblioterapii często używa się metafory książki jako lustra, okna i drzwi przesuwanych:

• Lustro — odbijające nasze własne uczucia i doświadczenia (czytelnik rozpoznaje siebie w historii).
• Okno — przez które zaglądamy w świat innych (czytanie o kimś zupełnie innym poszerza nasze horyzonty, rozwija empatię).
• Drzwi przesuwane — umożliwiające nam wejście w cudzą perspektywę, pobycie chwilę "w cudzych butach".

Picturebooki doskonale realizują wszystkie te funkcje, ponieważ w sposób subtelny i zarazem bardzo komunikatywny zapraszają do świata emocji — również tych, które trudno nazwać lub zrozumieć.

Jakie tematy można oswajać poprzez picturebooki?

Picturebooki w biblioterapii poruszają często tematy o dużym ładunku emocjonalnym. Ich siłą jest to, że robią to w sposób symboliczny, estetyczny i dostępny, nie traumatyzując czytelnika. Wśród najczęstszych tematów, które można nimi omawiać, są:

1. Strata i żałoba

Ilustrowane opowieści pomagają dzieciom oswoić koncepcję śmierci oraz różne formy rozstawania się – z bliską osobą, miejscem, ukochanym zwierzakiem. Narracje obrazkowe pozwalają uniknąć patosu, jednocześnie oddając delikatność i trudny charakter tematu.

2. Lęk i niepokój

Obrazy świetnie oddają napięcie, które trudno wypowiedzieć. Picturebooki mogą ukazywać postać lęku jako stworzenia, cienia lub innej metaforycznej figury, pomagając dziecku zrozumieć i „oswoić potwora”.

3. Złość i agresja

Książki ilustrowane często pokazują złość jako emocję naturalną, ucząc jak ją wyrażać w sposób bezpieczny. Przykładowo: barwy czerwieni i dynamika kształtów mogą oddawać „rozszalałą” złość, a potem łagodnie zmieniać się wraz z fabułą — pokazując proces wyciszania.

4. Rozwód i zmiany w rodzinie

Dziecko nie zawsze potrafi zrozumieć decyzje dorosłych. Picturebooki z dużą subtelnością obrazują zmieniające się układy rodzinne, pomagając dostrzec, że nowa sytuacja nie oznacza końca więzi ani miłości.

5. Inność i wykluczenie

Opowieści ilustracyjne są znakomitym narzędziem do rozmowy o różnorodności, tolerancji i integracji – ukazują bohaterów innych niż większość, ale równie wartościowych, samotnych, często poszukujących przynależności.

Jak czytać picturebooki terapeutycznie?

Sama lektura picturebooka może mieć działanie kojące, jednak największy efekt biblioterapeutyczny przynosi wtedy, gdy jest świadomie poprowadzona – w relacji między dorosłym a dzieckiem. Oto kilka wskazówek, jak taką lekturę przeprowadzić:

1. Zatrzymaj się na ilustracjach

Zachęć dziecko, by samo opowiadało, co widzi. Niech snuje własną interpretację obrazów. Warto zadawać pytania otwarte, np.:

• Jak myślisz, co czuje ta postać?
• Dlaczego użyto takich kolorów?
• Co byś zrobił na jej miejscu?

2. Nazwij emocje

Gdy dziecko opisuje sytuację z książki, spróbuj razem z nim nazwać uczucia, które się pojawiają – strach, wstyd, smutek, frustrację. Możesz przytaczać własne przykłady:

• „Czuję podobnie, gdy…”
• „Też kiedyś czułam się samotna, tak jak on.”

3. Podążaj za dzieckiem

Nie zawsze trzeba omawiać cały picturebook od razu. Czasem jedno zdanie lub obraz staje się początkiem głębokiej rozmowy. Szanuj rytm dziecka. Czasami nie będzie chciało rozmawiać po lekturze – samo wspólne czytanie już stanowi proces.

4. Proponuj działania plastyczne

Po przeczytaniu książki warto zaproponować dziecku coś, co pozwoli przetworzyć emocje w działaniu. Mogą to być:

• rysunki nawiązujące do opowieści,
• własna wersja obrazka z wyrażonym uczuciem,
• wyklejanki lub mapy uczuć bohatera.

To nie tylko podtrzymuje zaangażowanie, ale często ujawnia rzeczy, których nie sposób powiedzieć słowami.

Dla kogo picturebooki w biblioterapii sprawdzą się najlepiej?

Choć picturebooki kojarzą się przede wszystkim z dziećmi, mają ogromny potencjał terapeutyczny również w pracy z młodzieżą i dorosłymi. Obraz umożliwia komunikację na bardzo pierwotnym poziomie – poza logiką i analizą, co bywa zbawienne w momentach kryzysu.

Sprawdzą się w pracy z osobami:

• doświadczającymi silnych emocji – żałoby, traumy, przemocy,
• z obniżoną komunikacją werbalną (np. w spektrum autyzmu),
• nieśmiałymi lub zamkniętymi w sobie,
• uczącymi się języka lub mającymi problemy intelektualne.

W środowisku szkolnym, bibliotecznym czy terapeutycznym — picturebooki mogą odgrywać rolę pomostu emocjonalnego w procesie wsparcia i rozwoju.

Jak wybrać odpowiedni picturebook do pracy emocjonalnej?

Wybór odpowiedniej książki obrazkowej do działań biblioterapeutycznych powinien być świadomy i dostosowany do odbiorcy. Warto zwrócić uwagę na:

• tematykę – czy porusza dokładnie to, czego dziecko lub grupa doświadcza?
• symboliczność przekazu – czy tekst i ilustracje działają na poziomie emocji i metafory?
• estetykę ilustracji – subtelna, spójna, dobrze skomponowana grafika bardziej angażuje i wpływa emocjonalnie.
• język narracji – prosty, ale nie infantylny; pełen troski, ale nie nachalności.
• różnorodność reprezentacji – bohaterowie z różnych środowisk, kultur, o różnych potrzebach.

Dobrze, jeśli książka pozostawia przestrzeń na własną interpretację i nie przedstawia gotowych odpowiedzi – ale zaprasza do rozmowy i emocjonalnego dialogu.

Obrazy, które leczą

Picturebooki w biblioterapii to nie tylko urocze historyjki dla dzieci. To proste, a zarazem głębokie narzędzia do pracy z emocjami, przybliżające trudne tematy, uczące empatii i pozwalające nazwać to, co wewnętrzne i niewidoczne. Dzięki ilustracjom, które przemawiają często silniej niż słowa, picturebook staje się przestrzenią bezpiecznego spotkania z własnymi uczuciami.

Warto włączyć je do codziennego repertuaru – nie tylko wtedy, gdy dziecko „coś przeżywa”, ale na co dzień, jako sposób na rozmowę, bliskość i rozwijanie kompetencji emocjonalnych. Bo obraz trwa w pamięci dłużej niż słowa, a opowiedziana historia może stać się początkiem realnej zmiany.