Jak wspierać czytanie obrazem u dzieci z dysleksją i trudnościami językowymi

Dla wielu dzieci z dysleksją i trudnościami językowymi czytanie może być frustrującym doświadczeniem. Obrazki i ilustracje w książkach stanowią jednak nieocenione wsparcie – pomagają zrozumieć tekst, rozwijać wyobraźnię i umożliwiają aktywne uczestnictwo w odbiorze treści literackich. Dowiedz się, jak wykorzystywać książki obrazkowe i ilustrowane, by budować pozytywne doświadczenia czytelnicze i wspierać rozwój językowy dzieci z wyzwaniami.

Dlaczego obrazy pomagają w nauce czytania?

Obrazy są pierwszym językiem dziecka — silniej przemawiają do jego zmysłów niż litery i słowa. Ilustracje w książkach nie tylko przyciągają uwagę, ale przede wszystkim pełnią funkcję wspierającą rozumienie treści.

Obraz jako narzędzie kompensujące

Dzieci z dysleksją często mają trudność z dekodowaniem słów — to znaczy, że mogą znać litery, ale trudniej im połączyć je w słowa. Obraz w książce pozwala zredukować barierę dekodowania, dając dziecku punkt odniesienia dla treści.

Z kolei dzieci z trudnościami językowymi (na przykład opóźnieniami w rozwoju mowy czy specyficznymi zaburzeniami językowymi) korzystają z ilustracji jako narzędzia wspomagającego ekspresję i odbiór języka. Ilustracje pomagają im rozpoznać działania, emocje oraz zależności między postaciami.

Połączenie obrazu i tekstu zwiększa zrozumienie

Kiedy obraz i tekst ze sobą współdziałają, dziecko ma szansę:

• przewidywać, co się wydarzy dalej (budowanie inferencji),
• analizować emocje bohaterów,
• lepiej zapamiętywać słowa i ich znaczenie,
• budować własną opowieść na podstawie ilustracji.

Obraz aktywizuje wiele obszarów mózgu, wspierając procesy poznawcze także wtedy, gdy język sprawia trudność.

Jak wybierać książki obrazkowe dla dzieci z trudnościami?

Nie każda książka obrazkowa spełni swoją rolę wspomagającą. Kluczem jest odpowiedni dobór — pod względem formy, świata przedstawionego i struktury opowieści.

Cechy idealnej książki obrazkowej

Szukając książek dla dzieci z dysleksją i trudnościami językowymi, zwróć uwagę na:

1. Spójną narrację wizualną – ilustracje powinny opowiadać historię niezależnie od tekstu;
2. Wyraźne, realistyczne (lub uproszczone, ale czytelne) rysunki – łatwiejsze do interpretacji niż zbyt symboliczne czy abstrakcyjne ilustracje;
3. Bohaterów i przedmioty jasno powiązane z kontekstem fabularnym – np. nieprzypadkowe kolory, rozpoznawalne mimiki i gesty;
4. Mało tekstu na stronie lub tekst zsynchronizowany z obrazem – brak przeładowania wizualnego i językowego;
5. Powtarzalność lub rytm – np. powtórzenia scen, struktur zdań czy układu wydarzeń – ułatwiających przyswajanie treści.

Dla wielu dzieci ważne jest, by historia była bliska ich doświadczeniu: dom, szkoła, relacje rówieśnicze, emocje czy codzienne czynności. Dzięki temu łatwiej im zrozumieć przekaz i zaangażować się emocjonalnie.

Czytanie wizualne jako aktywność wspierająca

Nie trzeba ograniczać się do klasycznego czytania. Czytanie obrazów to proces, w którym nie tyle „czytamy słowa”, ile „odczytujemy znaczenia z ilustracji”.

Jak praktykować czytanie obrazem?

Oto kilka sprawdzonych sposobów:

• Zatrzymuj się na ilustracjach i pytaj: „Co tu się dzieje?”, „Co czują postaci?”, „Dlaczego tak się stało?”;
• Zachęcaj do tworzenia historii — pozwól dziecku najpierw opowiedzieć fabułę samą ilustracją, zanim przeczytasz tekst;
• Używaj symboli i ikonek, by pomóc w łączeniu obrazków z wyrazami lub emocjami (np. buźki, kolory);
• Stawiaj pytania otwarte: „Co by było, gdyby?”, „Jak myślisz, co się wydarzy dalej?” — wspierasz dzięki temu wnioskowanie i rozwój słownictwa.

Taka forma aktywizuje dziecko, buduje jego pewność siebie i daje realną radość z kontaktu z książką — nawet bez umiejętności płynnego czytania.

Rola ilustratora – nie tylko dekoracja

W książkach obrazkowych ilustracja nie jest jedynie dodatkiem. To pełnoprawny środek narracji, który często opowiada równoległą lub pogłębioną wersję historii względem tekstu.

Ilustracje jako język opowieści

Zwłaszcza w przypadku dzieci z trudnościami, ilustrator staje się przewodnikiem po treści:

• pokazuje emocje i relacje postaci;
• ułatwia rozpoznanie chronologii zdarzeń;
• dostarcza wskazówek przestrzennych i logicznych (np. „przed/po”, „blisko/daleko”);
• może pełnić rolę „ukrytego narratora”, dodając znaczenia, których nie ma w słowach.

Książki ilustrowane stają się w ten sposób multisensorycznym doświadczeniem – czymś na pograniczu literatury, sztuki i opowieści wizualnej.

Angażowanie dzieci w proces twórczy

Świetną metodą pracy z dziećmi, które nie przepadają za klasycznym czytaniem, jest zaproszenie ich do tworzenia własnych książek obrazkowych. Nie musi to być nic skomplikowanego — wystarczą kartki, kredki i kilka podstawowych pomysłów.

Tworzenie autorskiej książki obrazkowej

Oto jak można przeprowadzić takie zajęcia krok po kroku:

1. Wybierz temat bliski dziecku – np. jego dzień w szkole, ulubione zwierzę, wymyślony świat.
2. Podziel historię na kilka scen (np. początek – rozwinięcie – zakończenie).
3. Zachęć dziecko do rysowania kolejnych scen – nie musi być tekstu!
4. Wspólnie „czytajcie” powstałą książkę, opowiadając, co się w niej dzieje z pomocą ilustracji.
5. Nagrywajcie lub zapisujcie opowieści dziecka, by wzmacniać przekonanie, że ono też jest autorem.

Taki sposób pracy nie tylko buduje kompetencje narracyjne, ale też wzmacnia więzi, poczucie sprawczości i pokazuje, że książka to żywe medium – a nie obowiązek.

Współpraca dorosłego – jak wspierać bez wyręczania?

Rodzic, nauczyciel czy bibliotekarz może pełnić kluczową rolę w rozwijaniu miłości do książek mimo trudności językowych. Ważne jednak, by towarzyszyć, a nie wyręczać.

Co możesz zrobić w praktyce?

• Zadawaj pytania wspierające zamiast korygowania — zamiast „Nie tak!” zapytaj: „A co widzisz tutaj, że tak myślisz?”
• Zachęcaj do głośnego opowiadania historii z ilustracji — to nie musi być poprawne gramatycznie, liczy się ekspresja!
• Czytaj wspólnie na głos – jedno zdanie ty, jedno dziecko – forma zabawy, nie testu;
• Włączaj inne środki wyrazu – np. zabawa w teatrzyk z podziałem na role, rysowanie komiksów, korzystanie z kart narracyjnych.

Pamiętaj, że najważniejsze jest zbudowanie pozytywnych skojarzeń z czytaniem – obrazki to nie oszustwo, tylko narzędzie zrozumienia. A dzieci z trudnościami potrzebują przede wszystkim wiary w swoje możliwości.

Ilustrowane książki bez słów – cicha siła narracji

Coraz większą popularność zdobywają książki bez żadnego tekstu, tzw. wordless picture books. To pozycje, które w całości opowiadają historię obrazem – nie narzucają słów, a umożliwiają ich odnalezienie.

Jak książki bez słów wspierają dzieci z trudnościami?

• Pozwalają na pełną autonomię interpretacji — dziecko nie porównuje się z innymi w kwestii „poprawności”.
• Rozwijają myślenie logiczne i przyczynowo-skutkowe – by zrozumieć historię, trzeba złożyć ją z fragmentów;
• Wzbogacają słownictwo pasywne i aktywne, ponieważ dziecko może szukać słów do własnych obserwacji;
• Sprzyjają relacjom – wspólne „czytanie bez słów” to rozmowa, słuchanie i tworzenie historii razem.

To doskonałe narzędzie, by pokazać dziecku, że opowieść nie zawsze musi być napisana, a jego głos jest równie ważny.

Sztuka ilustracyjna jako dostępna forma literacka

Zarówno w szkołach, jak i bibliotekach warto promować różnorodność form literackich – od klasycznych picturebooków, przez komiksy, aż po książki graficzne czy nieme opowieści.

Twórcy ilustracji nie tylko ułatwiają dostęp do literatury. Sprawiają, że świat opowieści staje się inkluzywny – dostępny także dla tych, którzy uczą się czytać inaczej. Ilustracja jest językiem uniwersalnym – nie zna błędów ortograficznych ani labiryntów gramatycznych. Za to daje możliwość odkrywania, konstruowania znaczeń i współtworzenia opowieści.

Wspólne odkrywanie historii

Najważniejsze, co możemy dać dzieciom z dysleksją i trudnościami językowymi, to poczucie, że czytanie jest dla nich. Ilustrowane książki, pełne obrazów mówiących więcej niż tysiąc słów, otwierają przed nimi drzwi do literackiego świata – na ich własnych zasadach.

Czytajmy więc wspólnie — oczami, sercem i wyobraźnią.